ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 6، شهریور 1399 ، شماره پی در پی 52

سبک شناسی قصاید رشیدالدین وطواط

صفحه (235 - 258)
مجید رحمتی ، داوود محمدی (نویسنده مسئول)، یدالله شکری ، محمد رضایی
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1397
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1398

چکیده

رشیدالدین وطواط از شاعران معروف سده ششم هجری است که مهارت وی در کاربرد واژه ها و صنایع لفظی و معنوی او را از یگانه شاعران روزگار خویش ساخته است. لذا بررسی جنبه های سبکی اشعار وی میتواند تمایزات زبانی و ادبی وی را از دیگر شاعران معاصرش مشخص کند. با توجه به اینکه اغلب پژوهشگران در سبک شناسی اشعار رشید تنها به سطح ادبی آن محدود شده اند و از دو سطح فکری و زبانی او مغفول مانده است، نگارندگان مقاله حاضر، با هدف معرفی ویژگیهای منحصر به فرد زبانی، ادبی و محتوایی اشعار رشید با رویکرد سبک شناسی به واکاوی قصاید وی پرداخته اند. نتیجه حاصل از این پژوهش حاکی از این است که قصاید رشید از نظر زبانی مستحکم است و گاهی به قصاید خاقانی پهلو میزند. وی با مهارت خاصی واژهها را انتخاب میکند و سخنش عاری از عیوب فصاحت و بلاغت است. از کلمات عربی با هنرنمایی تمام جایگاه قافیه استفاده کرده است و لغات مهجور کمتر در اشعار او به چشم میخورد. وی با قریحه پویای خود ترکیباتی بدیع و نو میسازد و البته در بسیاری از موارد معنا را فدای لفظ پردازی می کند. بدین ترتیب، شعر رشید تحول شعر فارسی از سبک خراسانی به سوی سبک عراقی را نشان میدهد. آنچه قصاید رشید را از دیگر شاعران مداح روزگارش متمایز میکند غلبه مضامین اخلاقی و اجتماعی است که در خدمت مدح قرار گرفته اند. این امر و توجه شاعر به لفظ پردازی به طور ضمنی دلالت بر بحرانهای اجتماعی و اخلاقی عصر او دارد.

کلمات کلیدی
رشیدالدّین وطواط , سبک شناسی , سطح زبانی , سطح ادبی , سطح فکری

• بیان، شمیسا، سیروس (1393)، چاپ سوم از ویراست چهارم، تهران: نشر میترا.
• حدائق السحر فی دقایق الشعر، وطواط، رشیدالدّین محمّد (1362)، تصحیح عباس اقبال، تهران: سنایی و طهوری.
• دیوان، وطواط، رشیدالدین محمد (1339). تصحیح سعید نفیسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران
• زیباشناسی سخن پارسی (1)، بیان، کزازی، میر جلال الدین (بی¬تا)، چاپ چهارم، تهران: نشر مرکز.
• سبکشناسی شعر، شمیسا، سیروس، (1386)، ، چاپ سوم، تهران: نشر میترا.
• سبکشناسی یا تطور نثر فارسی، بهار، محمدتقی (1386)، ، چاپ دوم، ج1، تهران: زوار.
• سخن و سخنوران، فروزانفر، بدیع¬الزمان (1380)، تهران: خوارزمی
• شاعر آینه¬ها، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1366). چاپ اول، تهران: انتشارات آگاه
• «شرح حال رشید وطواط»، اقبال آشتیانی، عباس (1309). مجلۀ ارمغان، دورۀ یازدهم، ش 5.
• فنون بلاغت و صناعات ادبی، همایی، جلال‌الدین (1386)، چ26، تهران: هما.
• کلیات سبک شناسی، سیروس، شمیسا (1384) تهران: نشر میترا
• مبانی سبک شناسی، وردانک، پیتر (1389)، ترجمه محمد غفاری، چاپ اول، تهران: نی.
• مقایسه شعر «عشق بتان» رشید وطواط با شعر «ذخیره» آپولینر، دین محمدی کرفسی، نصرت الله، نشریه کاوش نامه زبان و ادبیات فارسی، پیاپی ۳۶ (بهار و تابستان ۱۳۹۷).
• «نگاهی انتقادی به شیوه شاعری رشیدالدین وطواط»، سعیدی، سارا و محمد احمدی (1396). دوفصلنامۀ علوم ادبی، سال 7، شمارۀ 11، بهار و تابستان (صص 127-109).
• نگاهی تازه به بدیع ، شمیسا، سیروس (1386). تهران: میترا
• وزن شعر فارسی، ناتل خانلری، پرویز (1345)، چ1، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
• وزن و قافیه شعر فارسی، وحیدیان کامیار، تقی (1367)، چ ا، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
• یاقوت حموی، (1381). معجم¬الادبا (ج2)، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات سروش.